Dod yn Gen - dyddiadur afreolaidd - rhan 6
Rhan o Becoming Lichen - prosiect ymchwil gan Simon Whitehead
Dod yn Daith Gerdded Cen 1Gwarchodfa Natur Gilfach, Rhaeadr
14 Rhagfyr
Roedd hon yn daith gerdded i ddod ar draws cytrefi cen prin yn y warchodfa arbennig iawn hon yn y Gilfach, dan arweiniad fi a’r ecolegwyr Josie Bridges ac Ellie Bagget o Natur am Byth. Roedd hon yn ‘siop cerdded’ hybrid, lle roedd bywyd cen yn cael ei nodi a’i arsylwi a ffyrdd o fod a symud gyda gwahanol gytrefi cen yn cael eu cyflwyno.
Roedd criw hael a chwilfrydig o bobl yn bresennol a buom yn cerdded ar hyd coed yr ucheldir, gan aros o bryd i’w gilydd i dynnu ein sylw at yr organebau hyn a rhoi ein hamser iddynt. Yn anochel, fe wnaethom ollwng i amser cen ac ymestyn y prynhawn ymhell y tu hwnt i'r amserlen gychwynnol. Efallai mai dyma un o rinweddau cen a drosglwyddir ar ôl i ni ddechrau sylwi arnynt? Maen nhw'n ein harafu ni!
Fe wnes i rannu rhai ymarferion symud ysgafn, sgorau a myfyrdodau sy'n deillio o ymchwil diweddar, doedd neb i'w gweld yn cael eu camgymryd gan hyn! Symudasom, sylwasom a chyfeiriasom at y cennau a welsom, cododd llawer o bobl y brigau cen oedd wedi eu chwythu allan o'r coed gan ystormydd diweddar, rhai wedi eu gwisgo mewn hetiau, neu eu hail-ddosbarthu wrth i ni gerdded.
Wrth wyro gan hen dderwen sentinel, daethom i ben drwy arsylwi a chyffwrdd yn ysgafn â thyfiant prin o gennau. Gan gloi gyda the a mins peis yng nghanolfan Gilfach, cafwyd trafodaeth fywiog a chwestiynau, gydag ymatebion huawdl gan Josie ac Ellie.
Manteisiais ar y cyfle i rannu rhai recordiadau maes cen diweddar; gwahoddiadau i wrando ar y byd trwy gen.
Mae Gilfach yn berl arbennig, brin o le. Rwy'n gobeithio y byddwn yn dychwelyd yn fuan.
Mae S.W.
Recordiadau gen i! (yn cael ei drin cyn lleied â phosibl gan yr artist sain Barnaby Oliver)
Delweddau: Ellie Evelyn Orrell
