Georgia Ruth: Ffeindio ein ffordd yn ôl i wythnos y pinwydd? - rhan 2
Blog yn archwilio ymatebion i weithiau gan CELF
Efallai oherwydd y delweddau brawychus o’r tanau gwyllt yn llosgi drwy Dde California, alla’i ddim stopio meddwl am coed Sir Drefaldwyn o luniau Geoff Charles.
Mae popeth mor fregus, mor agored i niwed; mor ddigalon yw meddwl y gallai'r plannu fod wedi bod yn ddibwrpas; bod W H Rees a’r lleill wedi gwisgo’u hetiau a’u cotiau gorau, wedi cloddio eu bysedd yn ddwfn i’r ddaear i osod gwreiddiau, am ddim byd. A dwi’n dychmygu dwylo eraill, hefyd; yn plannu glasbrennau i bridd Califfornia, yn adeiladu tai…
Ond mae hi wedi bod yn bwrw eira yng nghanolbarth Cymru, a dwi’n feichiog iawn. Felly, rhaid gwneud y tro hefo’r ffordd fodern o wneud pethau.
Yn gyntaf, dwi’n chwilio am boplys Aberbechan.
Fydda’i bob amser yn meddwl am setiau llestri Clarice Cliff wrth ddychmygu poplys; yn ei byd hi, dydyn nhw byth ar eu pen eu hunain, bob amser yn sefyll mewn ffurfiant melancoleg gydag o leiaf un cymar.
Neu Maynard Dixon: a beintiodd y coed poplys yn ei annwyl Carson, Nevada fel plu melyn o fwg.
Yn rhith-ganolbarth Cymru, rwy’n treulio awr yn crwydro’n ddibwrpas ar hyd y B4389 ar Street View, yn chwilio am rywbeth sy’n edrych fel coedwigaeth yn y ffotograff o Aberbechan. Ond faint bynnag o weithiau dwi'n sgwrio'r caeau o gwmpas, dwi'n dod o hyd i ddim. Efallai fy mod ar y ffordd anghywir. (Yn rhyfedd iawn, mae’n haf tragwyddol ar Street View – heb unrhyw olion o’r eira na’r rhew dwi’n ei weld yn glir o ffenest y stafell fyw…)
Dwi’n teipio ‘Bechan Forest’ i mewn i Google. Y cyfan rydw i'n ei ddarganfod yw encil bwthyn gwyliau moethus yn cynnig cabanau pinwydd gyda thybiau poeth. Mae'r wefan yn sôn am goetir hynafol. Dwi’n dod o hyd i rai lluniau. Mae gan y cabanau enwau Saesneg fel 'The Kingfisher'. Yn sicr, mae coed ar y naill ochr a'r llall. Efallai mai un ohonyn nhw yw’r poplys, dwi’n meddwl. Ond, wrth gwrs, does dim ffordd o wybod; mae fel chwilio am nodwydd pinwydd mewn tas wair.
Dwi’n troi fy sylw at yr ewcalyptws Tasmania. Mae Ffridd Mathrafal yn llawer haws dod o hyd iddo. Heddiw, mae o dan ofal Coed Cadw a gallwch ymweld unrhyw bryd.
Mae dogfen ryfeddol ar hanes y goedwig, a gyhoeddwyd yn 1952 (dim ond blwyddyn cyn i ‘Antur Goedwig Sir Drefaldwyn’ ddechrau).
Mae'n rhoi dadansoddiad daearegol manwl i mi o bridd Mathrafal.
"Y ffurfiannau craig gwaelodol yw gwelyau Bala o sialau Ordofigaidd a graean Silwraidd.”
(Dwi’n caru sut mae hynny’n swnio. Graean Silwraidd. Fel nodwedd bersonoliaeth gwerth ei chael.)
Mae'r ddogfen yn dweud wrthyf am y prif rywogaethau brodorol: Derw, ynn, cyll, bedw, gwern; mieri, mefus gwyllt, clychau’r gog, helyg bae rhosyn, bresych y ci, suran y coed, eiddew mâl, gwyddfid a bysedd y cŵn.
Yna mae’n rhestru’r y coed sydd wedi'u plannu:
Pinwydden yr Alban, pinwydd Corsica, llarwydd Ewropeaidd, llarwydd Japaneaidd, ffynidwydd Douglas, sbriws Norwy, sbriws Sitca, Thuya, Tsuga, Ynn, Sycamorwydden, Derw Coch.
Yn ddiweddarach, mae'n cofnodi eu cynnydd. Ym 1949, mae rhywun yn ysgrifennu bod y "gwregys llarwydd Japaneaidd bach wedi methu'n llwyr oherwydd bod y planhigion wedi cyrraedd mewn cyflwr gwael." Roedd sbriws Norwy, fodd bynnag, yn gwneud yn wych.
Ond, oherwydd bod y cyfrif hwn yn dod i ben 12 mis cyn i Mr Rees sefyll yn ei got ffos ar gyfer y camera a phlannu'r ewcalyptws i'r pridd, mae'r goeden benodol honno ar goll o'r cofnod hwn.
Tydi Street View ddim yn gadael i mi fynd i mewn i’r goedwig, chwaith. Rwy'n penderfynu mynd yno - yn bersonol - unwaith y bydd y babi wedi'i eni. Hyd yn oed os na fyddaf yn dod o hyd i'r ewcalyptws, mae dau hen gastell oes haearn yr hoffwn eu gweld.
Bron heb feddwl, dwi'n dychwelyd at fy ffôn.
Ar BBC News dwi’n dsrllen mai newid hinsawdd – a’r “siglenni cyflym rhwng amodau sych a gwlyb” – sy’n gyfrifol am greu’r llwyni a’r gweiriau sych sydd wedi gwneud Los Angeles mor fregus i losgi.
Ar Instagram, dwi’n gwylio ffilm o ddiffoddwyr tân yn Pacific Palisades yn rhuthro i arbed albyms lluniau a chofroddion (gan gynnwys cloc taid hynafol enfawr) o gartref sy'n llosgi. “Dim ond ceisio achub rhai lluniau,” medd un ohonyn nhw wrth y camera, gan osod yr albyms i lawr yn ddiogel ar fainc, cyn dychwelyd i’r fflamau.
Mae mwy na 100,000 o bobl wedi'u dadleoli. Mae undeg chwech o bobl wedi marw.
Mae trydariad, a bostiwyd yn wreiddiol cyn y tanau gwyllt, yn lledu ar hyd y cyfryngau cymdeithasol.
“Bydd newid yn yr hinsawdd yn dod i’r amlwg fel cyfres o drychinebau sy’n cael eu gweld trwy ffonau gyda ffilm sy’n dod yn nes ac yn nes at ble rydych chi’n byw nes mai chi yw’r un sy’n ei ffilmio.”
Ym 1952, y prif risg i Ffridd Mathrafal oedd tân.
"Mae'r perygl mwyaf yn y gwanwyn a'r hydref pan fo'r tywydd yn sych a'r rhedyn yn fflamadwy iawn."
Gallwch weld y dail rhedyn o amgylch esgidiau W H Rees yn llun Geoff Charles.
References
Clarice Cliff, POPLAR, VASE (1932), Available from: https://andrew-muir.com/items/... [Accessed 15 January 2025].
Maynard Dixon, Autumnal Poplars (1932), Available from: https://cdaartauction.com/auct... [Accessed 15 January 2025].